زهرا زنگنه؛ «جهاد تبیین» یکی از مفاهیم مهم در اسلام است که به معنای تلاش و کوشش برای روشنگری و توضیح صحیح دین و ارزش‌های اسلامی در برابر تحریفات و سوء‌تفاهم‌ها است.

این مفهوم بر اساس وظیفه‌ی هر مسلمان برای انتقال درست و روشن آموزه‌های دینی به دیگران و دفاع از حقایق اسلام در برابر شبهات و ابهامات شکل گرفته است.

جهاد تبیین، به مثابه یکی از محورهای اساسی و حیاتی در بیانیه گام دوم انقلاب، نمایانگر راهبردی بنیادین برای ارتقای بسط و گسترش معرفت دینی و فرهنگی در جامعه اسلامی است. این جهاد، در برهه‌ای که جهان به سرعت به سمت تحولات عمیق فرهنگی و اجتماعی پیش می‌رود، ضرورتی انکارناپذیر است که به مثابه سنگر نخست در مقابل تهاجم‌های فرهنگی و نفوذهای ایدئولوژیک غربی تلقی می‌شود.

در بیانیه گام دوم انقلاب، جهاد تبیین به عنوان ابزاری کارآمد برای تقویت و تحکیم بنیان‌های هویتی جامعه اسلامی مورد تأکید قرار گرفته است. این جهاد نه تنها در عرصه نظری و معرفتی، بلکه در حوزه عملی و اجرایی نیز نیازمند تلاش مستمر و پیگیرانه است. در این مسیر، استفاده از ظرفیت‌های رسانه‌ای، آموزشی، و فرهنگی از اهمیت بسزایی برخوردار است.

جهاد تبیین، با نگاه به مفاهیمی چون استعمار فرهنگی و جنگ نرم، می‌کوشد تا از طریق آگاهی‌بخشی و توانمندسازی جامعه، سد راه نفوذ اندیشه‌های مغایر با مبانی دینی و انقلابی گردد. در این راستا، توجه به مقوله‌هایی چون تربیت نیروهای انسانی مؤمن و متعهد، بهره‌گیری از ظرفیت‌های نخبگانی و دانشگاهی، و ترویج فرهنگ مقاومت و پایداری از اهم وظایف و مسئولیت‌هاست.

از منظر فلسفه اسلامی، جهاد تبیین با مفاهیمی چون «حکمت نظری» و «حکمت عملی» ابن‌سینا و فارابی، و نیز «عقل فعال» و «عقل مستفاد» ملاصدرا، هم‌راستاست. این جهاد، در حقیقت تلاشی برای رسیدن به کمال و سعادت حقیقی است که در آن انسان با بهره‌گیری از عقل و خرد، به درک عمیق‌تری از حقیقت و واقعیت نائل می‌شود. در این مسیر، توجه به «حکمت متعالیه» صدرایی و تلاش برای پیوند دادن میان عقل و وحی، می‌تواند به تقویت و تعمیق جهاد تبیین کمک شایانی نماید.

در عرصه سیاسی، جهاد تبیین می‌تواند به عنوان ابزاری برای افزایش بصیرت و آگاهی سیاسی مردم عمل کند. این امر، موجب می‌شود تا جامعه بتواند در مواجهه با پدیده‌هایی چون نفوذ سیاسی و فرهنگی، استقلال و هویت خود را حفظ نموده و در مسیر پیشرفت و تعالی گام بردارد.

از منظر اجتماعی، جهاد تبیین به دنبال تقویت پیوندهای اجتماعی و ایجاد همبستگی ملی است. این امر، با تکیه بر ارزش‌های اسلامی و انقلابی، می‌تواند به افزایش سطح مشارکت اجتماعی و تقویت همدلی و هم‌افزایی در جامعه منجر شود.

حتی اگر بخواهیم جهاد تبیین را بر اساس اندیشه‌های مورد قبول دنیای امروز هم مورد توجه قرار دهیم امری ضروری برای امروز ایران و اسلام به شمار می‌رود.

مفهوم «اراده معطوف به قدرت» اینجا تجلی خاصی دارد؛ که در آن جامعه اسلامی با اراده‌ای قوی و عزم راسخ در مقابل تهدیدات و چالش‌های بیرونی ایستادگی می‌کند. این اراده، نه تنها در عرصه‌های مادی، بلکه در حوزه‌های معنوی و فرهنگی نیز نقش‌آفرین است. از سوی دیگر، با توجه به دیدگاه‌های هایدگر در باب «هستی و زمان»، جهاد تبیین می‌تواند به مثابه تلاشی برای حفظ و تداوم هویت تاریخی و فرهنگی جامعه اسلامی تلقی شود.

در نهایت، جهاد تبیین به عنوان یکی از راهبردهای کلان و اساسی در بیانیه گام دوم انقلاب، نیازمند عزم و اراده جمعی و تلاش همگانی است. این جهاد، با تکیه بر اصول و مبانی اسلامی و انقلابی، می‌تواند زمینه‌ساز تحولی عمیق و بنیادین در جامعه اسلامی باشد و مسیر پیشرفت و تعالی را هموار سازد.

سه ویژگی کارکردی جهاد تبیین

مقابله با تحریفات و سوء‌تفاهم‌ها: جهاد تبیین با هدف جلوگیری از تحریف و انحراف آموزه‌های اسلامی انجام می‌شود. در عصری که اطلاعات نادرست به سرعت گسترش می‌یابند، توضیح صحیح مفاهیم دینی اهمیت بسیاری دارد.

تقویت ایمان و معرفت دینی: با تبیین صحیح آموزه‌های دینی، ایمان و معرفت مسلمانان تقویت می‌شود و آن‌ها می‌توانند با درک بهتری از دین خود در برابر چالش‌های فرهنگی و اعتقادی مقاومت کنند.

پاسخ به شبهات و انتقادات: جهاد تبیین ابزاری است برای پاسخ به شبهات و انتقادات وارد شده به دین اسلام. این تلاش‌ها موجب رفع ابهامات و افزایش آگاهی عمومی نسبت به حقایق دینی می‌شود.

 ابزارهای جهاد تبیین

آموزش و پرورش: یکی از مهم‌ترین ابزارهای جهاد تبیین، آموزش صحیح و اصولی آموزه‌های دینی در مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز فرهنگی است.

رسانه‌ها: استفاده از رسانه‌های مختلف از جمله شبکه‌های اجتماعی، تلویزیون، رادیو و اینترنت برای انتشار مفاهیم صحیح دینی و مقابله با اطلاعات نادرست.

مباحثات و مناظرات علمی: برگزاری جلسات مناظره و مباحثات علمی با هدف روشن کردن حقایق و پاسخ به شبهات یکی از روش‌های مؤثر در جهاد تبیین است.

انتشار کتاب و مقالات: نوشتن و انتشار کتاب‌ها، مقالات و پژوهش‌های علمی درباره‌ی مسائل دینی و پاسخ به انتقادات و شبهات مطرح شده نیز از دیگر ابزارهای جهاد تبیین محسوب می‌شود.

در نتیجه می توان گفت جهاد تبیین یک وظیفه‌ی مهم دینی است که هر مسلمان در قبال آن مسئولیت دارد. با تلاش برای روشن‌سازی و توضیح صحیح آموزه‌های اسلامی، می‌توان از تحریفات و سوء‌تفاهم‌ها جلوگیری کرده و ایمان و معرفت دینی جامعه را تقویت کرد. استفاده از ابزارهای مختلف آموزشی، رسانه‌ای و علمی در این مسیر بسیار مؤثر و ضروری است.

نظر برخی از علمای دین در خصوص جهاد تبیین

علمای دینی نظرهای متفاوت و جامعی درباره جهاد تبیین دارند، اما تقریباً همگی بر اهمیت و ضرورت آن تأکید دارند. در زیر برخی از دیدگاه‌های مهم علمای دینی درباره جهاد تبیین آورده شده است:

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای (مد ظله العالی) بارها بر اهمیت جهاد تبیین تأکید کرده‌اند و آن را یکی از ضروری‌ترین وظایف در شرایط فعلی دانسته‌اند. ایشان جهاد تبیین را معادل جهاد در میدان جنگ دانسته و بر اهمیت مقابله با تحریفات و شبهات وارد بر دین و انقلاب اسلامی تأکید کرده‌اند.

آیت‌الله سیستانی نیز بر ضرورت تبیین صحیح آموزه‌های دینی و مقابله با انحرافات فکری و اعتقادی تأکید دارند. آیت‌الله سیستانی معتقدند که جهاد تبیین می‌تواند نقش مهمی در حفظ و تقویت ایمان مسلمانان و جلوگیری از انحرافات داشته باشد.

آیت‌الله مکارم شیرازی جهاد تبیین را یکی از مهم‌ترین وظایف علمای دینی و متفکران اسلامی می‌داند و معتقد است که باید از ابزارهای مدرن برای انتقال مفاهیم دینی و پاسخ به شبهات استفاده شود.

آیت‌الله جوادی آملی بر ضرورت شناخت دقیق آموزه‌های دینی و انتقال صحیح آن‌ها به جامعه تأکید دارند. وی معتقد است که جهاد تبیین می‌تواند از تحریف و انحراف در دین جلوگیری کرده و حقیقت اسلام را به درستی به دیگران منتقل کند.

علمای دینی بر این باورند که جهاد تبیین یکی از واجبات مهم دینی است که در شرایط کنونی، اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است. آنها تأکید دارند که باید با استفاده از روش‌ها و ابزارهای مدرن، به مقابله با تحریفات و شبهات پرداخت و آموزه‌های دینی را به شکلی صحیح و قابل فهم به جامعه منتقل کرد. علمای دینی همچنین بر نقش کلیدی علما و متفکران اسلامی در این زمینه تأکید می‌کنند و معتقدند که آنها باید با تکیه بر دانش و آگاهی خود، جامعه را در برابر انحرافات فکری و اعتقادی محافظت کنند.