«وفور يا كميابي آب مي‌تواند به معناي سعادت يا فقر، زندگي يا مرگ و حتي عامل بروز جنگ باشد» این بخشی از گزارش سازمان ملل متحد است در خصوص وضعیت آینده آبی در دنیا.
مهدی جعفری؛ پیش‌بینی‌ها می‌گوید، نزدیک به ۲ میلیارد جمعیت جهان در سال ۲۰۲۵ با کمبود مطلق آب مواجه می‌شوند و دوسوم از جمعیت جهان در معرض تنش کمبود آب قرار می‌گیرند و تا سال ۲۰۵۰ نزدیک به ۵۴ کشور دچار تنش آب خواهند شد.
کارشناسان افزایش دمای زمین و کم شدن بارش‌های جوی، افزایش سریع و رشد نامتوازن و بی‌رویه جمعیت و مصرف آب در واحدهای مسکونی، تلف شدن آب به صورت تبخیر آبیاری‌ها و کشاورزی، آلوده شدن آب‌های سطحی، مشکلات آلودگی منابع آب کشور، مصرف بی‌رویه، عدم صرفه‌جوی، استفاده غیراصولی از آب‌های زیرزمینی، فرسودگی شبکه در مناطق شهری، کشاورزی ناکارآمد و بهره‌وری بسیار پایین این بخش، ساختار نامناسب حکمرانی آب، مدیریت ناهماهنگ،سوء مدیریت، عطش توسعه و فقدان نگرش درازمدت را نیز از مهمترین دلایل افزایش تقاضای آب عنوان می‌کنند.
با توجه به اینکه۸۵ درصد از وسعت کشور در منطقه فراخشک، خشک و نیمه‌خشک قرار دارد وضعیت کمبود آب در ایران بحرانی‌تر به نظر می‌رسد، در ۴۰ سال گذشته ، ۱۵ سال‌تر سالی ، ۵ سال نرمال و ۲۰ سال خشکسالی در کشور وجود داشته است.
بر اساس آمارها میانگین بارش سالانه در ایران یک‌سوم میانگین جهان است و کل ذخایر آب‌های زیرزمینی کشور حدود ۵۰۰ میلیارد مترمکعب بوده که در ۱۸ سال گذاشته ۱۳۳ میلیارد مکعب از آب برداشت شده که این آمارها اهمیت مدیریت تأمین، عرضه، تقاضا و مصرف را برای عبور از تنش آبی و بحران دوچندان کرده است.
مدیر دفتر توسعه پایدار و مدیریت مصرف شرکت آب و فاضلاب استان قم در گفتگو با دیدار قم گرچه معتقد است برای مدیریت وضعیت نه‌چندان خوب فعلی دیر شده اما بر این موضوع نیز تأکید دارد که «جلوی ضرر را از هرکجا بگیر منفعت است».
حسن فرمانی انتظام در همین راستا برنامه‌ریزی بلندمدت برای مواجهه با کاهش سرانه آب با توجه به سیاست افزایش جمعیت، تغییرات ساختاری در بخش کشاورزی، استفاده از روش آبیاری قطره‌ای و ممنوعیت کشاورزی به روش غرقابی و حتی بارانی، تغییر در کشت محصولات با نیاز آبی زیاد و به محصولات با نیاز آبی کم، ایجاد یک بازار آب جدید و کارا و ایجاد حساب‌های پس‌انداز آب، ایجاد صندوق آب زیست‌محیطی، افزایش توان اجرایی سازمان محیط‌زیست، تغییر مدیریت آب ایران از حالت مدیریت بحران و واکنشی به حالت مدیریت پیشگیری و فعال، انتقال صنایع با نیاز آبی بالا، افزایش دانش محیط‌زیستی جامعه، اصلاح شبکه توزیع آب، ایجاد و تجهیز تصفیه‌خانه‌های فاضلاب و استفاده از پساب‌ها، تغییر فرهنگ استفاده از آب در بخش شرب را از جمله راهکارهای خروج از بحران می‌داند.
یک کارشناس عمران آب نیز در گفتگو با دیدار قم ضمن تأکید بر ضرورت کاهش برداشت از منابع زیرزمینی ، «مدیریت تقاضا و مصرف آب» را راهکاری اساسی برای مقابله با اثرات سوء ناشی از کم‌آبی عنوان می‌کند.
مهدی نظرزاده می‌گوید: مدیریت مصرف آب مجموعه‌ای از تمهیدات و اقدامات سازه‌ای و غیر سازه‌ای مشتمل بر اصلاح ساختار مصرف آب، کاهش تلفات و مصارف غیرضروری از طریق جلوگیری از نشت، تبخیر، به‌کارگیری فن‌آوری بهینه‌سازی مصرف آب، روش‌های کم‌آب یاری، افزایش بهره‌وری آب با استفاده از بهینه‌سازی سایر نهاده‌ها در مراحل تولید است.
«حذف یا حداقل کردن تلفات آبی»، «مؤثر و کارآمدتر کردن مصارف سودمند آبی» و «حفاظت منابع آب» از جمله اهداف مدیریت مصرف آب به شمار می‌رود.
«تکنیک‌های اقتصادی، سازه‌ای، بهره‌برداری و اقتصادی-اجتماعی» در مدیریت تقاضا و «اصلاح قوانین و مقررات»، «اصلاح تأسیسات و تجهیزات»، «ترویج استفاده از تجهیزات کاهنده مصرف» و «آموزش همگانی و مجموعه اقدامات فرهنگی» در مدیریت مصرف نقش مهی ایفا می‌کنند.
با گذری در خیابان‌ها و کوچه‌های شهر و بررسی نحوه استفاده از آب در منازل آنچه بیش از هر چه چیز دیگر توجه را جلب می‌کند مصرف نادرست و سخاوتمندانه از آب است. شستشوی حیاط و جلوی در منازل، آبیاری فضای سبز از شبکه آب شرب، شستشوی ماشین، باز گذشتن شیر آب هنگام شستن ظروف و… موارد متعدد دیگر نشانگر این مسئله است که اهمیت آب و غیرقابل جایگزین بودن این مایع حیاتی در جامعه آن‌گونه که باید و شاید فرهنگ‌سازی نشده است.
در گفتگو با برخی از افرادی که استفاده درستی از آب ندارند به جز تعداد معدودی که به قول معروف «آب را ارث پدر خود می‌دانند» و چون پول دارند هر چه قدر بخواهند می‌توانند آن را مصرف کنند، مابقی افراد تشریح نکردن شرایط بحرانی کم‌آبی در جامعه و آشنا نبودن به راهکارهای استفاده درست از آب را از جمله دلایل مصارف خارج از عرف خود عنوان می‌کنند و خواستار اطلاع‌رسانی گسترده در زمینه اصلاح الگوی مصرف شدند.
بنابراین یکی از مهمترین نیازهای امروز در جامعه نهادینه کردن فرهنگ استفاده صحیح از آب و اصلاح الگوهایی است که سال‌های سال به رفتارهای اشتباه در جامعه تبدیل شده است.
اصلاح الگوهای مصرف نیز نیازمند تغییر نگرش و بینش استفاده‌کنندگان از این آب است و آن نیز باید توسط متولیان بخش آب کشور انجام شود.
مدیر روابط عمومی و آموزش همگانی شرکت آب و فاضلاب استان قم نیز در گفتگو با خبرنگار دیدار قم می‌گوید: سال‌های است که فعالیت‌های فرهنگی خود را در میان اقشار مختلف جامعه به ویژه کودکان و نوجوانان به عنوان آینده‌سازان کشور آغاز کردیم.
وی اجرای برنامه‌های نمایشی، آموزشی و ترویجی در تمام مدارس ابتدایی با شروع سال تحصیلی، اجرای برنامه‌های آموزشی در بوستان‌های شهر، حضور در برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی و… را بخشی از فعالیت‌هایی اعلام می‌کند که با هدف اصلاح الگوی مصرف، نهادینه کردن فرهنگ استفاده صحیح از آب، اطلاع‌رسانی و آگاهی بخشی وضعیت آب استان، سال‌هاست در قم انجام می‌شود.
هرچند فرهنگ‌سازی و تغییر نگرش در هر زمینه‌ای زمان‌بر است و قطعاً فعالیت‌های فرهنگی طی یکی دو سال تاثیرچندانی در جامعه نخواهد داشت اما تربیت نسل صرفه‌جو و آشنا با الگوهای صحیح مصرف می‌تواند این امید را در ایجاد کند که آیندگان از آب به درستی استفاده کنند که این امر مستلزم فعالیت‌های بیش از پیش، خلاقانه و به‌روز همه متولیان این بخش و همکاری و مشارکت همگانی و عمومی اقشار مختلف مردم در این امر است.
- نویسنده : مهدی جعفری
